چرا طلا زنگ می‌زند؟ دلایل و روش‌های جلوگیری و تمیزکردن

مقدمه
طلا یکی از ارزشمندترین و محبوب‌ترین فلزات گران‌بها در طول تاریخ بشر است. در کنار زیبایی، دوام و ارزش اقتصادی بالا، ویژگی مهم طلا مقاومت بالای آن در برابر اکسید شدن و زنگ‌زدگی است. بسیاری از افراد تصور می‌کنند طلا هرگز تغییر رنگ نمی‌دهد، اما واقعیت این است که در شرایط خاص، حتی زیورآلات طلایی نیز ممکن است کدر شوند یا لکه‌هایی شبیه زنگ روی سطح آن‌ها ایجاد گردد. این پدیده بیشتر به ترکیب آلیاژی طلا، شرایط نگهداری و تماس با مواد شیمیایی مرتبط است. در این مقاله به‌صورت علمی و کاربردی بررسی می‌کنیم که چرا طلا زنگ می‌زند، چه عواملی باعث این اتفاق می‌شود و چگونه می‌توان از آن جلوگیری کرد یا طلا را به درخشش اولیه بازگرداند.

طلای خالص یا ۲۴ عیار یکی از پایدارترین فلزات در طبیعت است. این فلز در برابر اکسیژن، رطوبت و اغلب مواد شیمیایی مقاوم است و به همین دلیل در حالت خالص، زنگ نمی‌زند و تغییر رنگ نمی‌دهد. اما واقعیت این است که بیشتر جواهرات و زیورآلات از طلای ۱۸ یا ۱۴ عیار ساخته می‌شوند تا استحکام کافی داشته باشند.
در این آلیاژها، طلا با فلزاتی مانند مس، نیکل، نقره یا روی ترکیب می‌شود تا سختی و مقاومت مکانیکی آن افزایش یابد. همین فلزات همراه هستند که در تماس با هوا، عرق بدن یا مواد شیمیایی دچار اکسیداسیون می‌شوند و ظاهری کدر یا تیره روی سطح طلا ایجاد می‌کنند. بنابراین طلا به‌خودی‌خود زنگ نمی‌زند، بلکه آلیاژهای آن تحت شرایط خاص تغییر رنگ می‌دهند.

علت تغییر رنگ و زنگ‌زدگی طلا را می‌توان در چند عامل فیزیکی و شیمیایی خلاصه کرد. در ادامه مهم‌ترین آن‌ها را توضیح می‌دهیم:

هرچه درصد خلوص طلا پایین‌تر باشد، احتمال تغییر رنگ بیشتر است. در طلای ۱۸ عیار، حدود ۲۵ درصد از ترکیب را فلزات دیگر تشکیل می‌دهند. مس، نیکل و نقره در تماس با اکسیژن و رطوبت واکنش داده و باعث ایجاد لکه‌های تیره یا سبز می‌شوند. به همین دلیل حلقه‌ها یا دستبندهایی که دائماً در تماس با پوست هستند بیشتر کدر می‌شوند.

محیط اطراف ما پر از ترکیباتی است که به‌ظاهر بی‌ضررند اما به‌مرور رنگ طلا را تغییر می‌دهند. عطر، ادکلن، اسپری مو، کرم‌های مرطوب‌کننده، شوینده‌ها، کلر استخر و سفیدکننده‌ها از جمله مواد مخربی هستند که با سطح طلا واکنش داده و باعث تیرگی یا کدر شدن آن می‌شوند. کلر به‌ویژه دشمن اصلی طلاست و در تماس مکرر می‌تواند حتی ساختار سطحی آلیاژ را تضعیف کند.

عرق بدن حاوی نمک، اسید و ترکیبات سولفور است. تماس مداوم طلا با پوست مرطوب به‌ویژه در نواحی‌ای مانند گردن و انگشت، می‌تواند باعث ایجاد لکه‌های تیره شود. در هوای گرم یا هنگام ورزش، این اثر تشدید می‌شود.
افرادی که پوست اسیدی‌تری دارند، معمولاً شاهد تغییر رنگ سریع‌تر در زیورآلات خود هستند.

قرار دادن طلا در محیط‌های مرطوب یا تماس مستقیم با سایر فلزات (مانند آهن یا نقره) می‌تواند باعث انتقال اکسیدها و تغییر رنگ شود. همچنین نگهداری طلا در جعبه‌های باز یا کنار مواد آرایشی و عطرها، احتمال واکنش‌های شیمیایی را افزایش می‌دهد.

برای حفظ درخشش و ماندگاری طلا، کافی است چند عادت ساده را در نگهداری رعایت کنید:

– تمیز کردن منظم: هر یک تا دو ماه یک‌بار طلا را با آب ولرم و مایع ظرفشویی ملایم شست‌وشو دهید تا چربی‌ها و آلودگی‌ها پاک شوند.
– اجتناب از تماس با مواد شیمیایی: پیش از استفاده از عطر یا کرم، طلا را از بدن جدا کنید.
– نگهداری صحیح: طلا را در جعبه‌های ضد رطوبت و جدا از سایر فلزات قرار دهید.
– پوشش محافظ: برای افزایش مقاومت در برابر زنگ‌زدگی، می‌توانید از آبکاری رودیوم یا رزین محافظ استفاده کنید. این لایه‌ها جلای بیشتری ایجاد کرده و از تماس مستقیم آلیاژ با هوا جلوگیری می‌کنند.

تمیزکاری منظم، ساده‌ترین راه برای حفظ جلای طلاست. بسته به میزان کدر شدن، می‌توانید از روش‌های خانگی یا خدمات تخصصی استفاده کنید.

– خمیر جوش‌شیرین و آبلیمو: برای لکه‌های سطحی، ترکیبی از جوش‌شیرین و چند قطره آبلیمو بسازید و با مسواک نرم روی سطح طلا بمالید، سپس بشویید و خشک کنید.
– محلول سرکه و نمک: برای درخشندگی سریع، طلا را چند دقیقه در محلول سرکه سفید و نمک قرار دهید و سپس با آب ولرم آبکشی کنید.
– مایع ظرفشویی ملایم: ساده‌ترین روش روزمره استفاده از آب گرم و چند قطره مایع ظرفشویی است. پس از خیساندن ۱۵ دقیقه‌ای، طلا را با برس نرم تمیز و خشک کنید.

در فروشگاه‌های جواهر، محلول‌های مخصوص تمیزکننده طلا عرضه می‌شوند که فرمول شیمیایی آن‌ها برای پاک‌سازی بدون آسیب طراحی شده است. این محصولات ضمن حفظ جلای طبیعی طلا، اثرات مواد شیمیایی مضر یا چربی را از بین می‌برند. اگر از این محلول‌ها استفاده می‌کنید، حتماً دستورالعمل روی بسته را رعایت کنید.

در مواردی که طلا به‌طور جدی کدر یا لکه‌دار شده، بهترین راه مراجعه به جواهرساز است. جواهرساز با استفاده از دستگاه‌های پولیش و آبکاری مجدد، سطح طلا را کاملاً ترمیم می‌کند. این کار باعث می‌شود لایه‌های اکسید و خراش از بین برود و درخشندگی اولیه بازگردد. توصیه می‌شود هر چند سال یک‌بار، جواهرات خود را برای بررسی و پولیش حرفه‌ای به کارگاه معتبر بسپارید.

گاهی افراد تصور می‌کنند طلایی که تغییر رنگ داده تقلبی است، درحالی‌که این لزوماً درست نیست. طلای اصل ممکن است در اثر آلودگی یا واکنش آلیاژها کدر شود اما با شست‌وشوی ساده یا پولیش دوباره به حالت اولیه برمی‌گردد.
اما طلای تقلبی یا آبکاری‌شده (طلای بدلی) پس از مدتی لایه‌ی نازک طلایی خود را از دست می‌دهد و فلز پایه مانند مس یا استیل نمایان می‌شود. در این حالت تغییر رنگ دائمی است و قابل بازگشت نیست. برای تشخیص طلا از بدل، تست‌های ساده‌ای مانند واکنش به آهن‌ربا، تست اسید و بررسی فاکتور رسمی جواهر مفید هستند.

❓ آیا طلای سفید هم زنگ می‌زند؟
بله، ولی به دلیل داشتن روکش رودیوم مقاومت بالاتری در برابر اکسید شدن دارد. در صورت آسیب دیدن روکش، رنگ طلا ممکن است زرد یا کدر شود و نیاز به آبکاری مجدد دارد.

❓ آیا طلا در آب استخر یا دریا تغییر رنگ می‌دهد؟
بله، کلر موجود در آب استخر و نمک دریا باعث واکنش شیمیایی با آلیاژهای طلا می‌شود و می‌تواند رنگ آن را تغییر دهد.

❓ چگونه طلا را از تقلبی تشخیص دهیم؟
طلای اصل جذب آهن‌ربا نمی‌شود، فاکتور معتبر دارد و در تماس با اسید نیتریک واکنش محسوسی نشان نمی‌دهد.

❓ چرا برخی طلاها زودتر از بقیه کدر می‌شوند؟
ترکیب آلیاژ، میزان تعریق بدن و شرایط محیطی بر سرعت تغییر رنگ تأثیر دارند. طلای ۱۴ عیار معمولاً زودتر از ۱۸ عیار کدر می‌شود.

طلا به‌عنوان فلزی گران‌بها ذاتاً در برابر زنگ‌زدگی مقاوم است، اما به دلیل ترکیب با فلزات دیگر، ممکن است در شرایط خاص تغییر رنگ دهد. برای حفظ درخشش و زیبایی زیورآلات طلایی خود، آن‌ها را به‌صورت منظم تمیز کنید، از تماس با مواد شیمیایی و رطوبت دور نگه دارید و در صورت نیاز، از خدمات حرفه‌ای پولیش و آبکاری بهره ببرید.
با رعایت این نکات ساده، جواهرات شما سال‌ها براق و درخشان باقی خواهند ماند و ارزش سرمایه‌گذاری آن‌ها نیز حفظ می‌شود.